drs. C.J. Rodenburg
Heilige Ruzies
Tussen de vloedgolf aan boeken over Israël verscheen onlangs ‘Heilige Ruzies’ van Els van Diggele. Eerder al schreef ze een prachtig boek over de Joodse identiteit. Nu heeft ze zich gericht op de christelijke gemeenschappen in het land Israël. Van Diggele beschrijft hun situatie op zo’n wijze dat duidelijk wordt wat de centrale vragen en spanningen zijn waar deze christenen mee worstelen. Het is zowel verhelderend als confronterend om dat verhaal te horen. Wie zich betrokken weet op Israël kan naar mijn mening niet om dit verhaal en dit boek heen.
Heilige Grafkerk
De oude kerken in het Heilige Land hebben niet altijd zo’n positief imago. De christenen van deze kerken wordt nogal eens verweten geen levend geloof te kennen of onzichtbaar te zijn in de samenleving. De onderlinge onenigheid, die regelmatig tot problemen en soms zelfs geweld leidt, versterkt het negatieve beeld van deze kerken.
Het klassieke voorbeeld is de Heilige Grafkerk in het hart van de Oude Stad van Jeruzalem. Niet toevallig staat de graftombe in deze kerk op de voorkant van ‘Heilige Ruzies’. Onder een en hetzelfde dak bevindt zich een wirwar aan kerken, kapellen en heilige plaatsen, die verschillende kerkgenootschappen samen bezitten en gebruiken. Dat is geen eenvoudige opgave en daarom zijn de rechten van het gebruik zo precies mogelijk vastgelegd: wie op welk moment en waar een dienst mag houden. Van Diggele legt uitvoerig uit hoe deze situatie door de eeuwen heen gegroeid is tot de complexe situatie van vandaag. Zo kan een muur in de kerk van de Ethiopisch Orthodox zijn en de schroef in die muur Koptisch Orthodox. Dat klinkt komisch, maar leidt soms toch zeer grote spanningen. Rond de kerk vindt een voortdurend gevecht plaats over de vraag wie de oudste rechten heeft en wie de ware kerk is.
Accepteren
Het boek blijft echter niet steken bij deze strijd, maar bespreekt ook andere christelijke groeperingen en hun gevechten. Christen-zionisten, messiasbelijdende Joden en buitenlandse christenen voeren elk hun eigen gevechten. De onderlinge confrontaties tussen deze groepen zijn niet zomaar ruzies. Ze gaan echt ergens over, en zijn in die zin heilig. Voor de ene groep staat de christelijke identeit op het spel, voor een andere groep de trouw van God aan Israël en de toekomst van de wereld, voor weer een andere groep rechtvaardigheid en vrede in deze wereld. In een stad als Jeruzalem leven groeperingen met hun botsende overtuigingen boven op elkaar. Dat levert uiteraard spanning op.
Het boek besteedt daarnaast uitvoerig aandacht aan de positie van christenen in hun relatie tot Joden en met moslims en opnieuw is strijd dan het kernwoord. Het resultaat is een onoverzichtelijk kluwen van spanningen en problemen. Confronterend is vooral de conclusie dat alle christenen in het Heilige Land vijanden hebben of zelf zijn. Van Diggele gelooft dan ook niet dat de situatie die historisch zo gegroeid is en zo complex in elkaar zit snel zal veranderen. Iedere oplossing van een probleem leidt tot nieuwe problemen. Met haar boek wil ze juist dat laten zien. Aan oplossingsgerichte westerlingen doet ze dan ook de impliciete oproep deze situatie te accepteren.
Bescheiden worden
Werkend voor het Centrum voor Israëlstudies (CIS), kan ik het boek niet zomaar terzijde leggen. Wat betekenen de conclusies van Els van Diggele voor ons werk in Israël? Ik herken veel in de beschrijvingen en verhalen van het boek. De complexiteit van de situatie doet me nog steeds regelmatig versteld staan. En ook de voortdurende vraag waar ik sta, waar ik vóór ben en waar ik tegen ben herken ik. Wat ik denk, zeg en doe brengt me dichter bij de een en verderaf van de ander. Het feit dat ik weleens een dienst in een synagoge meemaak en we als gezin naar een messiasbelijdende gemeente gaan leidt tot vragen en niet zelden tot afstand. En datzelfde gebeurt als je contact hebt met Palestijnse christenen of met christen-zionisten. Dat is ontzettend vermoeiend. Toen ik nog maar kort in Israël was, had dit alles soms een verlammende werking op me. Ik had er ook niet veel begrip voor. Als christenen zouden we toch anders met elkaar om moeten gaan? In de loop van de tijd heb ik echter wel steeds meer oog gekregen voor de moeilijke positie van veel christenen in Israël en kan ik me beter voorstellen hoe zij tegen elkaar (en tegen mij!) aankijken.
Het verhaal van Van Diggele bevestigt volgens mij dat we moeten oppassen met ons oordeel over hen die in uiterst moeilijke omstandigheden leven. Ik als buitenstaander en voorbijganger maak geen deel uit van hun eeuwenlange geschiedenis. Dat maakt me ook bescheiden. Terwijl ik in het begin van mijn werkperiode allerlei ideeën en plannen had voor activiteiten met anderen, ben ik later meer oog gaan krijgen voor de bestaande structuren waarin mensen elkaar ontmoeten en samenwerken. Tegelijkertijd moet je er ook voor zorgen dat je niet wordt meegesleurd in de stroom van negativiteit en vijandsdenken. Het is belangrijk om je eigen koers te varen. Als CIS hebben we gekozen voor ‘ontmoeting’ als kernwoord. Dat klinkt misschien wat algemeen en vaag, maar is tegen de achtergrond van ‘Heilige Ruzies’ toch heel concreet: contact leggen, open zijn voor de ander en diens verhaal, zoeken naar datgene wat bespreekbaar is en wat gedeeld kan worden. Dat geldt zowel voor onze relaties met Joden als die met christenen. En daarin staan we gelukkig niet alleen. Want er zijn groepen mensen en bijeenkomsten en activiteiten die het contact over en weer mogelijk maken en versterken.
Eenheid zoeken
Onlangs heb ik ontdekt in het Trappistenklooster van Latrun een Nederlander woont. Ik ga hem binnenkort eens opzoeken. En ik moet ook snel eens langs bij een van de monniken in de Syrisch-orthodoxe kerk in de Oude Stad. Hij vertelde me dat hij jarenlang in Nederland heeft gewoond en me graag eens ontmoet. Zo ontstaan opeens weer geheel nieuwe contacten en daar ben ik blij mee. Zoals ik ook blij ben met de week voor het gebed om de eenheid onder christenen, die binnenkort weer plaatsvindt. Als we in verschillende kerken van Jeruzalem bijeen komen om Gods Naam aan te roepen, dan valt de vijandschap even weg.
Kees Jan Rodenburg
Els van Diggele: Heilige Ruzies. Christenen in Israël. Amsterdam 2007