Paus Johannes Paulus II tijdens zijn bezoek aan de Klaagmuur

Apifior - אַפִּיפִיוֹר

Nooit had ik kunnen denken dat ik in Israël nog eens een column zou schrijven over hem, de apifior. Maar het is onmiskenbaar dat zijn naderende sterven en de begrafenis daarna niet alleen voor de christelijke wereld, maar ook voor Israël belangrijk gebeurtenissen waren. De media-aandacht was enorm. Dagenlang was de gezondheidssituatie van de Paus, want over wie anders kan het gaan, eerste onderwerp van het journaal en hadden de kranten pagina’s vol met verhalen en foto’s van Paus Johannes Paulus II, de apifior.

Verbazingwekkend vond ik het. Allereerst omdat alles wat er buiten Israël gebeurt de krant ternauwernood haalt. Buitenlands nieuws is in het algemeen nieuws uit de VS of nieuws dat te maken heeft met het Midden-Oosten (de oorlog en situatie in Irak bij voorbeeld). Of zoals laatst, de tsunami, die plaatsvond in een regio die veelvuldig door reizende Israëli’s wordt bezocht. Het nieuws dat het wél haalt heeft in bijna alle gevallen direct te maken met Israël zelf. Is dan niet het geval, dan blijft de wereld buiten Israël gewoon buiten beeld.

De tweede reden van mijn verbazing was dat er wel vaak aandacht in de media is voor Joods religieuze aangelegenheden, maar vrijwel nooit voor die van christenen, moslims, druzen en anderen. Dat heeft alles te maken met het feit dat ze gericht zijn op de Joodse meerderheid in het land. Aan andere bevolkingsgroepen en andere godsdiensten wordt veelal voorbijgegaan. Daar komt, voor de aanwezigheid van de kerk in Israël althans (niet voor de moskee!) nog bij dat zij een kleine minderheid vormt. Het aantal christenen wordt geschat op 140.000 (2% van de bevolking) en voor het aandeel daarvan dat rooms-katholiek is wordt ongeveer een derde aangehouden.

Maar daar was dan ineens al die aandacht voor die oude, fragiele man in Rome! Zelfs in Israël werd de uitvaartmis live uitgezonden.

De aandacht is toch ook wel weer te verklaren. Als geen andere Paus voor hem had JP II belangstelling voor het Joodse volk en zette hij zich in voor betere betrekkingen tussen Joden en christenen. Zijn bezoeken aan zowel de synagoge van Rome als het land Israël zijn daar voorbeelden van en ze hebben diepe indruk gemaakt. Hij is naar de Joodse gemeenschap toegegaan.

De waardering daarvoor is zo sterk dat ik in een krant las dat Paus Johannes XXIII weliswaar heel belangrijk is geweest voor de vernieuwing van de kerk en de relatie tussen de rooms-katholieke kerk en de Joden, maar dat JP II de held van de dialoog is geweest. In een journaaluitzending werd hij zelfs de apifior hakadol, de grote paus genoemd. Dat lijkt wel een heiligverklaring van Joodse zijde. Dat gaat mij wel weer erg ver, want bij alle waardering voor zijn inzet zijn er toch ook wel wat kritische kanttekeningen te plaatsen, zoals met betrekking tot het uitblijven van een openlijke schulbelijdenis voor de negatieve rol die de kerk tijdens de Tweede Wereldoorlog heeft gespeeld.

In zijn boek ‘Angst vreet de ziel op’ is het korte dagboek te vinden dat de schrijver David Grossman bijhield van de gebeurtenissen en indrukken van het pausbezoek aan zijn land en hij schrijft daarin dat hij tegen wil en dank werd geraakt door de manier waarop de paus zich bewoog en de woorden die hij sprak. Grossman gaat ook nog in op de schuldbelijdenis die ik noemde en zegt dan dat het misschien wel beter is dat er geen openlijke verklaring is gekomen, omdat het daardoor onmogelijk is nu een streep te trekken door de schuld en de kwestie als verleden tijd te beschouwen. Iedereen persoonlijk heeft de Holocaust onder ogen te zien, zegt Grossman. De Paus heeft alleen, staande voor de Klaagmuur om vergeving gebeden.

In deze Paus heeft Israël het andere gezicht van de rooms-katholieke kerk gezien en daardoor ook een ander christendom leren kennen. Zijn betekenis reikt dus ver uit boven kerkgrenzen en heeft een directe weerslag op de verhouding tussen Jodendom en christendom. Dat maakt het ook spannend welke nieuwe Paus er zal komen en of hij in de voetsporen van zijn voorganger zal volgen.

Een orthodoxe rabbijn gaf in zijn column een geheel andere en verrassende betekenis aan Paus Johannes Paulus II. Volgens hem moeten Joden deze Paus niet in de eerste plaats waarderen om zijn inzet voor Joden, maar omdat hij een enorme bijdrage heeft geleverd aan de komst van Gods Koninkrijk op deze aarde, door te spreken over normen en waarden, over rijkdom en armoede. Belangrijker dan dat hij een vriend was, was zijn bondgenootschap met het Jodendom in deze wereldsamenleving.

Het woord apifior is een eenling; ik kan het niet herleiden. Hooguit kun je er een verwijzing naar het italiaanse papa, de koosnaam van de Paus in vinden. Ook het Hebreeuwse woord heeft tweemaal de letter ‘p’ al wordt deze de tweede keer als ‘f’ uitgesproken.

Ik spreek de hoop uit zijn manier van bewegen in deze wereld niet die van een eenling zal blijven en wij hem daarin zullen volgen. Zowel in zijn gaan tot de ander als zijn leven voor de Ander.