Zie ook de foto’s

Woensdag, 23 juni 2010

geschreven door Jonathan Zondag

Vlucht van de vrede

De Israëlreis vormde een kennismaking met dialoog tussen verschillende bevolkingsgroepen in het Heilige Land. Daarbij ging veel tijd op aan het verkennen van voorwaarden om tot een goede dialoog te komen. Luisteren is belangrijk, je bewust zijn van de huidige stand van het gesprek ook. Je zult het gesprek echt ‘met de kennis van nu’ moeten voeren.

Apartheid

Voor Mitri Raheb, een vooraanstaand Palestijns theoloog die in Duitsland heeft gestudeerd, houdt die kennis van nu in dat de Israëltheologie zoals uitgedragen in Duitsland en Nederland geen antwoorden biedt op de schrijnende situatie waarin Palestijnen zich momenteel be­vinden. Fel betoogde hij dat Nederlandse theologen die Israël als het uitverkoren volk van God beschouwen, de bezetting van de Palestijnse gebieden de facto steunen. Theologie mag niet dienen als excuus om een situatie van ‘apartheid' in stand te houden. ‘Nederlandse theologen leven in een mythe.’
In de dialoog is Raheb teleurgesteld geraakt. Rabbijnen zijn altijd bereid in gesprek te gaan over de Tora, maar wat schiet dat op? De politieke invoering van de Tora is net zo min wenselijk als de invoering van de sharia. Ook zag hij motieven in de dialoog van christenen die hem niet bevielen. ‘Christelijke theologen kwamen hier vanwege hun schuld en ze kregen vergeving van rabbijnen. Inmiddels hebben de rabbijnen onze vergeving nodig.’ De dialoog moet volgens Raheb dan ook op een nieuwe leest geschoeid worden; de dialoog zoals die jaren­lang gevoerd is, is nu echt voorbij - zo herhaalde hij telkens weer.

Werken aan vrede

Na dit emotionele betoog was het tijd om naar de andere kant van het verhaal te luisteren. Wat zou hoofdrabbijn Shlomo Riskin, medeoprichter van de Joodse nederzetting Efrat, te zeggen hebben over een situatie waardoor hij omringd wordt? Zou hij heil zien in dialoog?

Met de analyse dat Israël apartheid in stand zou houden, bleek Riskin weinig geduld te hebben. Hij wees erop dat de Arabieren de Joden ‘in zee’ hadden willen drijven en dat de Joden tot 2000 vergaande voorstellen voor vredesverdragen hebben gedaan. Spreken over ‘apartheid’ is dan ook een leugen in de traditie van Goebbels, zo voegde hij er geïrriteerd aan toe.

Riskin stak dus geen hand uit naar Palestijnen en ook niet naar messiasbelijdende Joden - die zichzelf beter christenen zouden kunnen noemen. Wel heeft Riskin het initiatief ge­nomen tot de oprichting van een Centrum voor Joods-christelijk samenwerking en begrip. Riskin, een leerling van Martin Buber, hangt namelijk een ‘tweewegenleer’ aan, waarin het ‘oude’ verbond geldt voor Israël en het ‘nieuwe’ verbond van God voor christenen. Riskin wil dat joden en christenen een theologisch gesprek aangaan, niet om elkaar te bekeren, wel om aan vrede en veiligheid in Israël te werken.

Vrienden van Job

Ik mocht die dag de avondsluiting verzorgen. Daarin vergeleek ik ons, Nederlandse theologen, met de vrienden van Job. We mogen mee-lijden met hen die lijden in Israël en Palestina. Of we een oplossing kunnen bereiken, is maar zeer de vraag. Job had zijn vrienden overigens wel nodig, want niets is erger dan lijden in eenzaamheid. En uiteindelijk leidden de gesprek­ken over het lijden ook voor de vrienden tot een verandering in hun relatie met God. Ze moesten boete doen en God vroeg Job voor hen te bidden.

Vluchtroute

Enkele dagen later sprak ik een bereisde Israëlische jongeman uit Haifa. Hij waarschuwde me de situatie in Israël niet te vereenzelvigen met televisiebeelden van stenengooiende massa’s. ‘Er is nog een heel ander Israël.’ Zoals het bloeiende uitgaansleven in Tel Aviv. De houding van de bevolking in het algemeen en van politici wordt gekenmerkt door escapisme, zo zei hij. ‘Netanyahu weet dat alles wat hij doet, hem op forse kritiek uit binnen- en buitenland komt te staan.’ Hoe de Palestijnse kwestie opgelost moet worden, weet niemand. Met Fatah wil Israël wel praten, maar Fatah richt niets uit. Hamas richt wel veel uit, maar is tegen de staat Israël en om die reden geen goede gesprekspartner. Daarom wordt er wel heel veel gepraat door politici, maar gebeurt er niets.

Ik vloog terug met de vraag of er zinvolle alternatieven zijn voor partijdig activisme en escapisme. Lisa Loden wees erop dat buitenlandse christenen die het tussen de strijdende partijen kunnen uithouden, veel verzoenend werk kunnen verrichten. Het is duidelijk dat dat veel vergt. Wie hier aan het werk gaat, kan niet zelf buiten schot blijven. In deze context is iedere theologie contextueel. Vijandschap en verbittering zitten bovendien diep gebakken en zijn voor velen een dierbaar houvast geworden. Dat maakt de opdracht van de ‘dienst der verzoening’ zoals geformuleerd door de christelijke gereformeerde kerken, alleen maar pregnanter.

> donderdag 24 juni