Dinsdag 7 september = 1 tisjri
Rosj Hasjana

Rosj Hasjana wordt twee dagen gevierd. Beide dagen gelden als een sjabbat.

• Dag van oordeel
• De zonden wegwerpen
• Vragen om over na te denken
• Extra: Wat voor hoofdstuk ga je schrijven?

In de synagoge wordt gelezen: Genesis 21; Numeri 29:1-6; 1 Samuël 1:1-2:10

Albert Groothedde schreef over Rosj Hasjana in het Reformatorisch Dagblad

Oordeelsdag

We zagen al: op Rosj Hasjana wordt gedacht aan het oordeel. Op Rosj Hasjana is volgens de Joodse traditie de mens geschapen en zal hij uiteindelijk ook worden geoordeeld. Maar op deze dag denken de Joden er vooral aan hoe God ook ‘tussentijds’ oordeelt. De boeken liggen nu open en daarin wordt geschreven hoe het nieuwe jaar zal zijn. Daarvoor zijn ‘de tien geduchte dagen’ – vanaf vandaag tot Grote Verzoendag – van bijzondere betekenis.

Het gebed Oenetane tokef, dat gebeden wordt op Rosj Hasjana en op Jom Kipoer, tekent dit op een bijzondere, haast dramatische manier. Het heeft vier delen.

1. Eerst wordt beschreven hoe God Koning en Rechter is, die de boeken opent.
2. Het tweede deel begint met ‘de grote bazuin klinkt en het suizen van een zachte stilte [vgl. 1 Kon. 19:12] wordt gehoord’. Engelen zeggen bevend: ‘Dit is de dag van het oordeel.’ En zoals een herder zijn kudde onderzoekt, waarbij elk schaap onder zijn staf door gaat, zo ziet God elke ziel en schrijft Hij zijn besluit. ‘Op Rosj Hasjana is geschreven, en op Jom Kipoer wordt bezegeld: hoevelen zullen heengaan en hoevelen worden geschapen, wie zullen leven en wie zullen sterven, wie zal sterven op zijn tijd en wie vóór zijn tijd, wie door water en wie door vuur, (...); wie zal rusten en wie zal zwerven, wie een kalm leven zal hebben en wie wordt geplaagd, wie zal leven in welzijn en wie zal lijden, wie armer en wie rijker zal worden, wie vernederd en wie verhoogd zal worden.’
3. Maar: bekering, gebed en gerechtigheid/barmhartigheid wenden het kwade besluit af! (We komen daar op 25 september op terug.) Want de HERE heeft geen behagen in de dood van de goddeloze, maar daarin dat die zich bekeert en leeft! En tot de dag van diens dood wacht God, en als de zondaar zich bekeert, ontvangt Hij hem meteen.
4. De mens is stof en zijn einde is stof; hij is een scherf, verdord gras, een verwelkte bloem, een schaduw, een wolk, een zuchtje wind, een droom die vervliegt – ‘maar U bent Koning, God die leeft en blijft!’

Tasjliech

Op de namiddag van deze intense dag volvoeren veel Joden een bijzonder ritueel. Ze gaan naar een rivier, beek, meer of zee, voor Tasjliech (‘gij zult werpen’). Symbolisch werpt men de zonden van zich, in het grote/diepe/stromende water. De kleren worden uitgeschud (bij mannen: de vier hoeken van de talliet katan, het kleed met vier hoeken met gedenkkwasten, dat steeds gedragen wordt). Daarbij wordt onder meer gezegd:

Wie is een God als U,
Die de ongerechtigheid vergeeft,
Die voorbijgaat aan de overtreding
van het overblijfsel van Zijn eigendom?
Hij zal niet voor eeuwig vasthouden aan Zijn toorn,
want Hij vindt vreugde in goedertierenheid.
Hij zal Zich weer over ons ontfermen,
Hij zal onze ongerechtigheden vertrappen,
ja, U zult al hun zonden werpen
in de diepten van de zee. (Micha 7:18-19)
      Werp dan alle zonden van Uw volk Israël
      op een plaats waar niemand ze meer weet
      en waar niemand ze nog indachtig is
      en waar niemand ze ooit nog gewaarwordt.
U zult Jakob de trouw bewijzen
en Abraham de goedertierenheid,
die U aan onze vaderen gezworen hebt
vanaf de dagen van weleer. (Micha 7:20)

Het is een gebruik dat waarschijnlijk in de middeleeuwen is ontstaan. Het is niet onomstreden, omdat het kan leiden tot bijgeloof. Vergeving krijg je niet door een ritueel, maar alleen door tesjoeva, bekering. Maar als je dat terdege beseft, is het een sprekend symbool.

Om over na te denken

• In deze tijd is de gebruikelijke groet tussen Joden onderling: ‘Een goede inschrijving en verzegeling’ (nl. in het boek van het leven, voor het nieuwe jaar). Wat vind je van zo’n begroeting?
• Als functie van rituelen kun je noemen:
  1. Het kanaliseren van gevoelens en gedachten, in het bijzonder in crisissituaties. Daarin is er vaak een kluwen van gevoelens en gedachten. In een ritueel worden die op een rij gezet en zo gekanaliseerd.
  2. Het zich bewust worden van het leven – het gewone leven of belangrijke momenten. Een ritueel maakt dat je bewuster en dan ook gecontroleerder/geplander in het leven staat.
  3. Een ritueel kan therapeutisch zijn. Het helpt om verder te kunnen leven: verzoend, gereinigd, geheeld. Daarvoor zijn reinigingsrituelen, verzoeningsmaaltijden, afscheidsrituelen. Het zorgt ervoor dat mensen het verleden goed kunnen afsluiten en een nieuwe toekomst binnengaan.
  Welke functie(s) kan het ritueel van Tasjliech hebben?

Wat voor hoofdstuk gaan wij schrijven in het boek van het leven?

Alfred Nobel, de uitvinder van het dynamiet, las in 1888 in de krant zijn eigen overlijdensbericht en een in memoriam. Het was een vergissing; zijn broer was overleden. Maar Nobel schrok vooral van hoe hij beschreven werd, als ‘de dynamietkoning’ die een fortuin verwierf met explosieven. Nobel besefte opeens dat, als hij zijn leven niet zou veranderen, men zich hem altijd zo zou herinneren. Op dat moment besloot hij zijn fortuin te gaan gebruiken voor de beroemde Nobelprijzen. Hij koos voor een andere inhoud van zijn levensboek. De vraag van Jom Kipoer is niet zozeer ‘zullen we leven?’ als wel ‘hoe zullen we leven?’ Hoe willen we herinnerd worden?
(The Koren Yom Kippur Maḥzor. Translation and commentary by Rabbi Jonathan Sacks, pag. lxxii.)